Nằm hiền hòa bên dòng sông Cầu, xã Vân Hà (huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang) không chỉ nổi tiếng là nơi có cảnh quan thiên nhiên đẹp và thơ mộng của một làng quê Việt Nam cổ truyền mà còn là nơi lừng danh với đặc sản rượu làng Vân, một thứ rượu đặc biệt thơm ngon đã làm say lòng du khách khắp bốn phương. Dưới các triều đại phong kiến, rượu làng Vân được dâng lên vua, và thường xuyên xuất hiện trong các buổi yến tiệc linh đình. Năm Chính Hòa thứ 24 (1703), vua Trần Hy Tông đã sắc phong bốn chữ vàng “Vân hương mỹ tửu” cho rượu làng Vân.

Trải qua những cuộc chiến từ xa xưa, nhiều tộc phả của làng bị lưu lạc nên giờ người làng Vân cũng không nhớ tường tận lịch sử lập làng từ năm nào, nghề nấu rượu có tự bao giờ. Theo một số nguồn sử liệu thì Vạn Vân được hình thành từ gần 700 năm trước, bởi đình Thổ Hà được xác định có từ thời Lê, làng Khúc Toại bên kia sông có người tiến sĩ đỗ năm 1469.

Rượu làng Vân nổi tiếng thơm ngon độc đáo. Đối với những người sành rượu và ưa thích những loại rượu dân tộc thì rượu làng Vân là thức uống đặc sản vùng miền có thể sánh ngang với bất cứ một loại whisky hảo hạng nào trên thế giới bởi vị đậm đà đặc trưng của hương nếp cái hoa vàng, hương thơm nồng của tới 36 vị men thuốc bắc bí truyền, cái êm dịu của thứ rượu được chắt lọc và ủ kỹ để lọai bỏ hết cái sốc của cồn. Với nghệ thuật nấu rượu tài tình, người làng Vân đã tạo ra một thứ nước trong văn vắt với hương vị êm dịu, lắng đọng đã chinh phục cả những vị khách khó tính nhất

Cổng làng Vân Hà (Ảnh: Internet)

Vì lẽ đó, ở cổng vào làng Vân cho đến nay vẫn còn khắc hai câu đối

"Vân hương mỹ tửu lừng biển Bắc

Chiến công Như Nguyệt rạng trời Nam"

Để giữ bí quyết của nghề nấu rượu, ngay từ xa xưa, người dân Vân Hà đã có ý thức bảo vệ nghề truyền thống của mình. Trong gia đình, cha mẹ chỉ truyền nghề cho con trai và con dâu. Vì nếu truyền cho con gái, khi con gái lấy chồng sẽ mang công thức rượu làng Vân đi nơi khác. Vì vậy, xưa có câu ca dao:

“Trời mưa cho ướt lá khoai/ Đố ai lấy được con trai Thổ Hà

Trời mưa cho ướt lá cà/ Đố ai lấy được đàn bà Vạn Vân”

Tập tục này được tuân thủ nghiêm ngặt và trở thành một điều thề ước lâu đời ở làng Vân.

Ngày nay Vạn Vân vẫn giữ nghề cổ, đi dọc đường làng ngõ xóm vẫn thoảng mùi thơm dịu của men nếp cái hoa vàng, vẫn như say sưa với mẻ rượu trên bếp khói nhà ai. Những cụ già lưng còng, tóc bạc vẫn cặm cụi bên nong men buổi sớm, bên hũ rượu đầy khi chiều xuống. Bếp lửa than hồng ngồi trông hũ rượu trong đêm giờ không còn là gánh nặng mưu sinh cơm áo mà là những kỷ niệm gắn bó cả đời người.

Huyền Trang