Phi-lip-pin sẽ đảm nhận vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2017, đúng thời điểm  kỷ niệm 50 năm thành lập ASEAN. Thành công trong vai trò đăng cai tổ chức APEC 2015, Philippines thể hiện khả năng  tạo điều kiện tổ chức các sự kiện quốc tế lớn và quan trọng. Do đó, giới quan sát có thể tập trung chú ý vào thực chất thay vì các chi tiết hành chính. Hiện tại, người ta tập trung chú ý trực tiếp vào Phi-lip-pin, chí ít cũng là do các phát ngôn của tổng thống mới Rodrigo Duterte.

Tổng thống Philippines (trái) tiếp nhận cây búa từ Thủ tướng Lào tại Vientiane, biểu tượng cho sự chuyển giao cương vị chủ tịch ASEAN. Ảnh: AP

Trong năm thứ hai liên tiếp, Phi-lip-pin được kỳ vọng trở thành quốc gia phát triển nhanh nhất trong số 5 nền kinh tế lớn của ASEAN. Các nhà quản lý kinh tế trong nước và chuyên gia đối thoại nước ngoài tiếp tục tập trung vào tính liên tục của các chính sách kinh tế vĩ mô và được mong đợi sẽ tăng cường các nỗ lực nhằm đảm bảo phát triển toàn diện hơn để giảm tỷ lệ nghèo cao cố hữu.

Chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Duterte đã thể hiện những nỗ lực tăng cường quan hệ với Trung Quốc dưới chính quyền Duterter. Ví như, ông giảm nhẹ mức độ quan trọng phán quyết của Tòa trọng tài trong vụ kiện của Philippine -Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Nước này cũng đang đẩy nhanh tiến độ trở thành thành viên chính thức của Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Châu Á (AIIB) có trụ sở tại Bắc Kinh. Khi Duterte chuẩn bị cho chuyến thăm Trung Quốc, ông nói “Phi-lip-pin sẽ không đề cập đến Bãi cạn Scaborough vì chúng tôi không thể thắng”.

Dưới thời Tổng thống Duterte, Phi-lip-pin đang dần tách khỏi sự phụ thuộc vào Mỹ. Mặc dù các thông điệp xoay quanh các mối quan hệ với Mỹ gây khó hiểu, nhất là khi tổng thống không thông báo với các bộ trưởng ngoại giao hay bộ trưởng quốc phòng rằng sẽ không có thêm các cuộc tập trận chung với Mỹ, nó cũng sẽ trở nên rõ ràng hơn theo thời gian.

Tổng thống phát biểu rằng ông không tin Phi-lip-pin sẽ được hưởng lợi ích quân sự từ việc tập trận, coi nhẹ các trang thiết bị quân sự Mỹ đã cung cấp cho Phi-lip-pin và làm công chúng nghi ngờ về giá trị của mối liên minh với Mỹ.

Tất cả những điều này có nhiều hệ quả quan trọng đối với khu vực ASEAN. Dưới thời của nguyên Tổng thống Benigno S. Aquino III, Phi-lip-pin từng được xem là đồng minh thân cận nhất của Mỹ ở khu vực ASEAN. Và họ cũng từng thúc đẩy mối đoàn kết ASEAN khi đối mặt với áp lực của Trung Quốc trên Biển Đông. Sự thay đổi thể hiện rõ tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á tháng 9/2016, khi bài phát biểu được chuẩn bị chính thức của Tổng thống Duterte liên quan đến phán quyết của Tòa trọng tài, nhưng trong bài phát biểu thực tế ông ta lại lái bài phát biểu được chuẩn bị trước sang hướng đổ lỗi cho Mỹ đạo đức giả trong vấn đề nhân quyền qua cuộc tàn sát của quân đội Mỹ trong thời kỳ đô hộ đầu thế kỷ 20.

Động thái cố tình tạo khoảng cách với Mỹ trong chính sách đối ngoại này nhận được sự ủng hộ của một số thành phần ủng hộ Tổng thống Duterte, cụ thể từ nhóm hữu khuynh, nhóm chống lại Mỹ. Tuy nhiên, nhìn chung công chúng vẫn giữ thái độ tích cực đối với Mỹ, được viện dẫn nhiều thập kỷ thông qua các cuộc khảo sát tầm quốc gia. Một số người ủng hộ Duterte bị mất tinh thần về sự thay đổi lập trường này. Cựu tổng thống Fidel V. Ramos, người Duterte luôn coi là thầy, đã đưa ra lời chê trách  “100 ngày đầu tiên của Duterte”, và ông không tham gia vào phái đoàn đến Trung Quốc (mặc dù hồi tháng 7 đã được Duterte đưa vào danh sách tháp tùng đặc biệt đến Trung Quốc).

Giới phân tích có thể nghi ngại về các tác động lâu dài của chính sách đối ngoại đối với quan hệ Phi-lip-pin- Hoa Kỳ, tuy nhiên, những ngụ ý về chính sách đối với Mỹ khá rõ ràng. Phi-lip-pin là một quốc gia chủ quyền, người lãnh đạo đựợc bầu cử hợp pháp có quyền quyết định phạm vi hợp tác quân sự giữa hai nước. Tuy nhiên, các mối quan hệ nhân dân vẫn được duy trì mạnh mẽ; ngoài những người Phi-lip-pin có lòng tin vào Mỹ, còn có cộng động Phi-lip-pin- Mỹ thịnh vượng lên đến hàng triệu người. Những mối liên hệ này vượt qua mọi quyền lực chính trị đặc thù ngay cả khi đất nước này có còn là một phần của mối quan hệ truyền thống đó hay không.

Về triển vọng của Phi-lip-pin với vai trò chủ tịch ASEAN, lập trường mới liên quan đến vấn đề Biển Đông có thể xoa dịu bớt một số khó khăn tổ chức này phải đối mặt. Trong năm 2012 và 2016, việc Phi-lip-pin kiên trì theo đuổi một tuyên bố ASEAN thống nhất về vấn đề này dẫn đến tình trạng chia rẽ chưa từng có trong các vụ kiện của Hiệp hội, khi các nước có mối quan hệ thân thiết nhất với Trung Quốc giữ vững lập trường về vấn đề này. Hiện tại, kịch bản Phi-lip-pin “xoay về Trung Quốc” khó có thể thể lặp lại khi Phi-lip-pin là chủ tịch ASEAN.

Về các vấn đề khác, Phi-lip-pin được đánh giá sẽ có ảnh hưởng tích cực với vai trò Chủ tịch ASEAN. Với tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và đội ngũ các nhà quản lý kinh tế hùng hậu trong nội các của Duterte, có thể tiếp tục các cuộc thảo luận về Cộng đồng Kinh tế ASEAN đã có hiệu lực từ năm 2015.  Với một cộng đồng xã hội dân sự năng động, Phi-lip-pin sẽ chào đón nhiều hơn sự tham gia của các tổ chức phi chính phủ (NGO) so với Lào- chủ tịch ASEAN năm 2016, với một diễn đàn tương tự tổ chức ở Dili, Đông- Ti- Mo.

Tất nhiên, phong cách đa màu sắc của Tổng thống Duterte sẽ gây ra một số lo ngại. Như ông từng nói, “Tôi chưa từng tham gia một khóa học để làm nhà lãnh đạo đất nước và tôi không định là một nhà lãnh đạo”. Vì lẽ đó, Chủ tịch ASEAN năm 2017 hứa hẹn là một thời kỳ đầy thú vị!

Nguồn: http://asiafoundation.org

Ngọc Quyên (dịch)